Czy istnieją jakieś stadia rozwoju, identyczne lub podobne dla wszystkich typów zbiorowości? Odpowiedzi na to pytanie dawały wszystkie wielkie teorie rozwoju: Comte wyróżniał trzy takie stadia rozwojowe, Marks ustanowił prawo sukcesji formacji społeczno - ekonomicznych, w nowszych czasach Rostow wystąpił z teorią stadiów wzrostu gospodarczego itp. Napisana w łatwy i przystępny sposób jest źródłem wiedzy na temat najważniejszych pojęć socjologii, która może być źródłem wiedzy dla wszystkich zainteresowanych tą nauką. Porusza zagadnienia metod badawczych, przyrodniczych i ekonomicznych podstaw życia społecznego, kultury, socjologicznej koncepcji człowieka i osobowości Elementarne pojęcia socjologii, Jan Szczepański • Książka ☝ Darmowa dostawa z Allegro Smart! • Najwięcej ofert w jednym miejscu • Radość zakupów ⭐ 100% bezpieczeństwa dla każdej transakcji • Kup Teraz! I. Wprowadzenie do socjologii wychowania. Spór wokół nazwy: socjologia edukacji czy socjologia wychowania, a może socjologia w wychowaniu? W polskiej tradycji socjologicznej przyjęło się używać określenia „socjologia wychowania” -> w takim kontekście jeden z jej prekursorów i wybitnych polskich socjologów Florian Znaniecki, w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku stworzył J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii. ZBIÓR SPOŁECZNY → pewien ogół osób wyróżnionych na podstawie cechy wspólnej przez obserwatora zewnętrznego (bez względu na to czy ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy; osoby te nie muszą być połączone więzią) KATEGORIA SPOŁECZNA → ogół osób wyróżnianych na Jan Szczepański (ur. 14 września 1913 w Ustroniu, zm. 16 kwietnia 2004 w Warszawie) – polski socjolog, profesor nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Łódzkiego (jego rektor w latach 1952–1956), Wojskowej Akademii Politycznej oraz członek i wiceprezes Polskiej Akademii Nauk. sLLqA. Home Książki Nauki społeczne (psychologia, socjologia, itd.) Elementarne pojęcia socjologii Niezwykła pozycja na polskim rynku wydawniczym, na podstawie, której kształciły i wciąż jeszcze się kształcą (choć sam J. Szczepański nie chce wznowić swojej pracy) kolejne pokolenia socjologów i studenci innych kierunków społecznych. Napisana w łatwy i przystępny sposób jest źródłem wiedzy na temat najważniejszych pojęć socjologii, która może być źródłem wiedzy dla wszystkich zainteresowanych tą nauką. Porusza zagadnienia metod badawczych, przyrodniczych i ekonomicznych podstaw życia społecznego, kultury, socjologicznej koncepcji człowieka i osobowości, więzi społecznej, zbiorowości, procesów i rozwoju społecznego. Porównywarka z zawsze aktualnymi cenami W naszej porównywarce znajdziesz książki, audiobooki i e-booki, ze wszystkich najpopularniejszych księgarni internetowych i stacjonarnych, zawsze w najlepszej cenie. Wszystkie pozycje zawierają aktualne ceny sprzedaży. Nasze księgarnie partnerskie oferują wygodne formy dostawy takie jak: dostawę do paczkomatu, przesyłkę kurierską lub odebranie przesyłki w wybranym punkcie odbioru. Darmowa dostawa jest możliwa po przekroczeniu odpowiedniej kwoty za zamówienie lub dla stałych klientów i beneficjentów usług premium zgodnie z regulaminem wybranej księgarni. Za zamówienie u naszych partnerów zapłacisz w najwygodniejszej dla Ciebie formie: • online • przelewem • kartą płatniczą • Blikiem • podczas odbioru W zależności od wybranej księgarni możliwa jest także wysyłka za granicę. Ceny widoczne na liście uwzględniają rabaty i promocje dotyczące danego tytułu, dzięki czemu zawsze możesz szybko porównać najkorzystniejszą ofertę. papierowe ebook audiobook wszystkie formaty Sortuj: Książki autora Podobne książki Oceny Średnia ocen 5,6 / 10 15 ocen Twoja ocena 0 / 10 Cytaty Powiązane treści -17% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: wytarta, porysowana, zabrudzona, ze śladami zgięć Brzegi stron: zakurzone, zabrudzone, pożółkłe Kartki: pożółkłe Rogi: zagięte TIN: T03391703 Rok wydania: 1972 Rodzaj okładki: Miękka 9,00 zł 7,49 zł -17% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: porysowana Brzegi stron: zakurzone, pożółkłe Rogi: zagięte Kartki: pożółkłe TIN: T03076665 Rok wydania: 1966 Rodzaj okładki: Twarda 9,00 zł 7,49 zł -17% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: porysowana, zabrudzona, wytarta, ze śladami zgięć, pożółkła Brzegi stron: zakurzone, zabrudzone, pożółkłe Kartki: pożółkłe, poplamione Rogi: uszkodzone Blok: pęknięty TIN: T03207047 Rok wydania: 1972 Rodzaj okładki: Twarda 12,00 zł 9,99 zł -17% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: zabrudzona, porysowana, ze śladami zgięć, wytarta, naderwana na krawędziach, pożółkła Brzegi stron: zakurzone, zabrudzone, pożółkłe Kartki: pożółkłe, poplamione Grzbiet: zabrudzony Rogi: zagięte, uszkodzone Blok: pęknięty w kilku miejscach TIN: T03155545 Rok wydania: 1970 Rodzaj okładki: Miękka 20,00 zł 16,65 zł -21% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: wytarta, naderwana, ze śladami zgięć Brzegi stron: zakurzone, pożółkłe Blok: niespójny Kartki: pożółkłe Grzbiet: naderwany TIN: T03131598 Rok wydania: 1972 Rodzaj okładki: Miękka 24,00 zł 18,87 zł -21% Uwagi: Obwoluta/Oprawa: wytarta, ze śladami zgięć Brzegi stron: zakurzone Kartki: pożółkłe Grzbiet: naderwany Rogi: zagięte TIN: T03139246 Rok wydania: 1972 Rodzaj okładki: Miękka 29,00 zł 22,80 zł O godz. 11:00 (CEST) w dniu 31 lipca 2022 r. usługa StuDocu przejdzie w tryb offline na około 60 minut. Zmieniamy stronę na szybszą, dla Ciebie!Jan SzczepańskiKsiążkaElementarne pojęcia socjologiiStudenci (1)Streszczenia18/19BrakPowiązane kursy O ojczyźnie i narodzie pisali klasycy socjologii, uznając je za ele-mentarne pojęcia socjologii, ukazujące rzeczywistość społeczną istotną z jed-nostkowego i zbiorowego punktu widzenia1. Także współcześni socjologowie prowadzą badania empiryczne, dotyczące identyfikacji narodowej, wiedzy o kulturze narodowej, stosunku do innych narodów i kultur2. W analizach i badaniach zwraca się uwagę na historyczny charakter narodów, ich powsta-wanie, rozwój, przekształcenia, a także wielość czynników konstruujących naród i więź narodową. 1 S. Ossowski, O ojczyźnie i narodzie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984; F. Znaniecki, Współczesne narody, Urbana 1952, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990; J. Chałasiński, Kultura i naród. Studia i szkice, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1968; J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970; B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003; A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996. 2 M. Budyta-Budzyńska, Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010; J. Mucha, Stosunki etniczne we współczesnej myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006; E. Lewandowski, Pejzaż etniczny Europy, Muza, Warszawa 2004; Jagiełło, Polacy w Uzbekistanie. Tożsamość odległej diaspory, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź 2006; Polacy na obczyźnie, red. S. Kowalska, A. Kędziora, Śmiałek, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM, Poznań–Kalisz 2016; I. Machaj, Społeczno-kulturowe konteksty tożsamości miesz-kańców wschodniego i zachodniego pogranicza Europy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005; E. Nowicka, Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą, Nomos, Kraków 2000; Nijakowski, Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006; Edukacja regionalna, red. Brzezińska, A. Hu-lewska, J. Słomska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Część I | Granice wolności w pamięci zbiorowej 36 Naród to wielka grupa społeczna połączona wspólnotą pochodzenia, ziemi, kultury, mająca świadomość tej wspólnoty z przeszłości (historii), w związ-ku z czym żądająca własnego państwa dla ochrony swoich praw i interesów. W języku polskim dwa różne pojęcia określają związek z narodem i państwem: narodowość to przynależność do danego narodu i związana z nią identyfika-cja narodowa, natomiast obywatelstwo to przynależność do danego państwa. Obydwa funkcjonują w języku potocznym i urzędowym (np. w paszportach), precyzyjnie opisując sytuację jednostki. W języku francuskim istnieją słowa na-tionalite i citoyenite, a w angielskim – nationality i citizenship. Niemniej jednak w języku potocznym oraz prawnym używa się tam wyłącznie określenia nationa-lite, nationality dla oznaczenia obywatelstwa. Jest to związane z inną koncepcją narodu i inną polityką – tzw. Etats-Nations – państw-narodów, a nie państw narodowych, gdzie bez względu na pochodzenie jednostki (etniczne, kulturowe) istotne jest obywatelstwo, choć wskazywane terminem etymologicznie innym. W socjologii i naukach politycznych funkcjonują dwie koncepcje formowania narodów, tłumaczące też różnice w używaniu terminów odnoszących się do przynależności narodowej i obywatelstwa: kulturalistyczna, ukazująca drogę rozwoju od narodu o wspólnej kulturze do powstania państwa, oraz polityczna, uznająca powstanie państwa za początek narodu. W socjologii polskiej przeważa ta pierwsza orientacja, w socjologii zachodniej – ta druga3. Wypada podkreślić, że obydwie koncepcje są prawdziwe i opisują dwa różne procesy / etapy for-mowania się narodu, występujące w rzeczywistości. Kształtowanie się narodu polskiego przebiegało obiema drogami: najpierw od państwa do narodu w okre-sie Pierwszej Rzeczypospolitej (966–1795), a następnie od narodu do państwa w okresie zaborów (1795–1918)4. W dniu 11 listopada 2018 roku świętowaliśmy setną rocznicę odzyskania niepodległości przez państwo polskie. Naród ma trzy istotne składowe i aspekty analizy: ludnościowy, terytorialny, kulturowy. Aspekt ludnościowy to populacja związana więzią krwi istotną nie tylko dla identyfikacji narodowej, ale także przyznawania obywatelstwa; wywodząca się z prawa rzymskiego zasada ius sangui obowiązuje w legislacji wielu krajów. Więzią krwi połączone są też inne grupy społeczne: rodzina, lud, grupa et-niczna, mniejszość narodowa. Tragiczne wydarzenia historyczne stale obecne 3 A. Kłoskowska, Kultury narodowe..., op. cit. 4 B. Szacka, op. cit. 37 prof. dr hab. Anna Matuchniak-Mystkowska | Ojczyzna i naród. Elementarne pojęcia socjologii w dziejach ludzkości jak wojny i związane z nimi rzezie i czystki etniczne una-oczniają znaczenie elementu ludnościowego. Warto przypomnieć tezę Stefana Czarnowskiego: „Społeczeństwo składa się z drobnej garstki żyjących i nie-zmiernej rzeszy umarłych. Żyją oni wkoło nas i w nas samych w postaci swoich wytworów materialnych i duchowych”5. Aspekt terytorialny to przestrzeń zajmowana przez dany naród, ziemia rodzinna, ojczyzna. Miejsce urodzenia też daje prawo do narodowości i oby-watelstwa, w legislacji rzymskiej była to zasada ius soli, respektowana nadal w ustawodawstwie międzynarodowym. Granice każdego państwa zmieniały się w toku dziejów, wojen, podbojów; a przesiedlenia i migracje przymusowe wskazują na połączenia elementów ludnościowych i przestrzennych. Aspekt kulturowy – kultura narodowa to jest syntagmatyczny układ wielu elementów, w którym są: język, religia, literatura, sztuka, historia, obyczaje… Jest czynnikiem spajającym zbiorowość, podstawą więzi narodowej. Znajomość kultury narodowej zależy przede wszystkim od wykształcenia oraz patriotyzmu. Niemniej jednak, nawet najbardziej wykształceni i patriotycznie nastawieni ludzie nie znają całej kultury narodowej. Z powodów praktycznych wyodrębnia się zatem kanon kultury narodowej, tę część uznaną za powszechnie obowią-zującą, łączącą wszystkich należących do danego Kwestie te zostaną wyeksplikowane w dalszej części wywodu. Stanisław Ossowski ujął te zagadnienia w ich wzajemnym powiązaniu, wskazując na wieloznaczność terminu ojczyzna, oznaczającego trzy różne de-sygnaty: terytorium, kraj rodzinny, naród i własne państwo, dziedzictwo po ojcach (ojcowiznę). W XIX wieku odróżniano ojczyznę ziemską (zabudowania, gospodarstwa…) i ojczyznę duchową (narodowy obyczaj, wiarę). Ojczyzna obej-muje składniki krajobrazu (Tatry, Wisłę, Morze Bałtyckie…), miasta i budowle (Warszawa, Kraków, Wawel…), dorobek kulturalny (literaturę narodową, mu-zykę, sztukę, Pana Tadeusza Mickiewicza, mazurki Chopina, obrazy Matejki…), a także postawy wobec tych obiektywnie istniejących elementów natury i kultury. Ojczyzna to nie jest pojęcie geograficzne, które można scharakteryzować bez odwoły-wania się do postaw psychicznych jakiejś zbiorowości. Obszar jakiś staje się ojczyzną 5 S. Czarnowski, Kultura, [w:] Idem, Dzieła, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956, s. 108. 6 A. Kłoskowska, Kultury narodowe..., op. cit.; Eadem, Kultura narodowa, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. A. Kłoskowska, „Wiedza o Kulturze”, Wrocław 1991, s. 51–63. Część I | Granice wolności w pamięci zbiorowej 38 o tyle tylko, o ile istnieje zespół ludzki, który odnosi się doń w pewien sposób i w pewien sposób kształtuje jego obraz. (…) Ojczyzna istnieje tylko w rzeczywistości subiektywnej grup społecznych, które są wyposażone w pewne elementy kulturowe. Ojczyzna to korelat pewnych postaw psychicznych, wchodzących w skład kulturowego dziedzictwa grupy społecznej. Ojczyzna jest źródłem przeżyć emocjonalnych o najwyższym na-pięciu, przedmiotem wzruszeń zbiorowych, które łączą rzesze ludzkie w momentach uroczystych, bywa motywem działań bezinteresownych tak silnych, aby jednostkę lub gromadę pchnąć do samozagłady7. Patriotyzm jest więzią predystynowaną, hubrystyczną (z łac. hubris – duma). Stanisław Ossowski wyróżnił dwie ojczyzny i dwojaki patriotyzm: więź nawykową do ojczyzny prywatnej, małej ojczyzny, znanej jednostce z własnych doświadczeń i przeżyć oraz więź ideologiczną do wielkiej ojczyzny ideologicznej – ziemi mojego narodu. Rozróżnienie to istnieje w innych językach: w niemieckim to odpowiednio: Heimat, Vaterland, w angielskim: home filing, national filing. W języku francuskim termin patrie obejmuje obydwie konotacje. W inwokacji do Pana Tadeusza Adam Mickiewicz pisał po polsku o swojej ojczyźnie prywatnej – Litwie. Litwo ojczyzno moja ty jesteś jak zdrowie, Ile cię cenić trzeba ten tylko się dowie, kto cię stracił…. A Julian Tuwim w Kwiatach polskich – o kraju rodzinnym i ojczyźnie ideologicznej: My country is my home, Ojczyzna jest moim domem. Mnie w udziale dom polski przypadł. A inne kraje – to hotele8. Przedmiotem refleksji socjologów są sposoby rozszerzania stosunku osobistego względem wielkiej ojczyzny, znanej nam z własnego doświadczenia tylko frag-mentarycznie. Stanisław Ossowski wymienił: przebywanie na danym terenie (zamieszkiwanie, wędrówki, turystykę, „poznaj swój kraj”), mapę, techniczne reprodukcje (zdjęcia, filmy), kulturę (literaturę, sztukę, tradycję historyczną). 7 S. Ossowski, Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny, [w:] Idem, O ojczyźnie..., s. 17–18. 8 J. Tuwim, Kwiaty polskie, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1954, rozdz. 2, s. 93, 39 prof. dr hab. Anna Matuchniak-Mystkowska | Ojczyzna i naród. Elementarne pojęcia socjologii Natomiast Florian Znaniecki opisał cztery główne socjotechniki akulturacji na-rodowej: kult bohaterów, mity narodowe (zwłaszcza mit wspólnego pochodzenia i jedności rasowej), terytorium narodu traktowane jako wspólna i wyłączna własność grupowa, potrzeba obrony przed zewnętrznym wrogiem9. Studia historyczne, politologiczne, socjologiczne ukazują nie tylko trwałość i zmiany przestrzenne terytoriów narodowych i państwowych wynikające z przemocy militarnej i traktatów pokojowych, ale także reakcje ludzkie w skali mikro- i makrospołecznej. Użyteczna jest koncepcja domen symbolicznych zaproponowana przez Lecha M. Nijakowskiego, obejmująca socjologię pomnika (aspekty estetyczne, komunikacyjne, antropologiczne, politologiczne) oraz in-nych form upamiętniania miejsc i zdarzeń (miejsc związain-nych z martyrologią, nekropolii). Konflikty narodowe i etniczne były i są związane z terytorium, historią i pamięcią społeczną10. Mit jest pojęciem wieloznacznym, odnoszącym się nie tylko do dawnych kultur i preliterackich plemion egzotycznych, ale także do współczesnego cy-wilizowanego świata: to pamięć wydarzenia, które kiedyś miało miejsce („na początku”); skojarzenie związane z tradycją, nieograniczające się do jednego pokolenia; wiedza potoczna, popularna teoria wyjaśniająca otaczający świat; odbicie wartości11. Podobnie jak Florian Znaniecki Henryk Samsonowicz wy-mienił kilka podstawowych mitów polskich: mit pochodzenia od wspólnego przodka Lecha (zwłaszcza po unii polsko-litewskiej), mit o związkach Polski z katolicyzmem (zbitka Polak-katolik pochodzi z okresu zaborów, gdy Moskal był prawosławny, a Niemiec – protestant), mit o Polsce jako przedmurzu chrze-ścijaństwa, mit o niebezpieczeństwie ze strony islamu, mit o bohaterstwie rycerskim, wojennym Polaków. Postacie zmitologizowane to Józef Piłsud-ski, ks. Józef PoniatowPiłsud-ski, Romuald Traugutt. Król Kazimierz był Wielki, ale nie „Chrobry”12. Henryk Skolimowski zwraca uwagę na uniwersalne wartości etosu polskiego: nieprzejednanie i wytrwałość, pańskość związaną z etosem szlacheckim, humor, honor, troskę o sprawy wielkie13. Natomiast Janusz Tazbir podkreśla funkcjonowanie mitów pozytywnych (bohaterem mógł w Polsce być 9 F. Znaniecki, Współczesne narody..., op. cit. 10 Nijakowski, op. cit. 11 E. Tarkowska, Mit, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, s. 249–252. 12 H. Samsonowicz, Mity w świadomości historycznej Polaków, [w:] Oblicza polskości, red. A. Kłoskowska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990, s. 152–162. 13 H. Skolimowski, Uniwersalne wartości etosu polskiego, [w:] ibidem, s. 136–152. Część I | Granice wolności w pamięci zbiorowej 40 ten, kto pięknie zginął), a także negatywnych („słomiany ogień”), zwracając uwagę na rolę wrogów w kreowaniu tych ostatnich. Mit o anarchicznym cha-rakterze Polaków (niesforni, buntowniczy, niegospodarni, leniwi, pijani) był szerzony głównie przez innych – sąsiadów i zaborców – Czechów, Niemców, Rosjan14. Carski namiestnik hr. Aleksander Wielopolski twierdził, że „można coś zrobić dla Polaków, z Polakami – nigdy”. Komentując tę sytuację, sugeruję, że nie warto polemizować z mitami, trzeba je rozszyfrować, co jest zadaniem dla historyka, gdy idzie o czasy dawniejsze, i polityka – gdy chodzi o współczesne. Florian Znaniecki wykazał, że zbiorowość narodową integruje kult czterech różnych kategorii bohaterów: legendarnych bohaterów ludowych, bohaterów religijnych – świętych, których kultem zajmuje się Kościół (w Polsce to np. św. Wojciech, św. Stanisław biskup, św. Stanisław Kostka, św. Andrzej Bobola, św. Maksymilian Kolbe), wielkich królów i wojowników (Znaniecki wymienia przykładowo Tadeusza Kościuszkę, Józefa Piłsudskiego), genialnych twórców i wynalazców (Mikołaj Kopernik, Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin). Wiedza ta jest transmitowana przez wszystkie układy kultury: pierwotny (rodzinny), instytucjonalny (szkolny, instytucji kultury), mass mediów (książki, prasę, radio, telewizję), a także Internet15. W badaniach socjologicznych w 2017 roku, przeprowadzonych na próbie 700 osób, łódzcy studenci wymienili łącznie 70 postaci historycznych, z któ-rych najbardziej znanymi okazali się: Józef Piłsudski (najpopularniejsza postać, wymieniana przez 25% badanych), Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Wła-dysław Jagiełło, Jan III Sobieski, Jan Henryk Dąbrowski16. Wykorzystując typologię bohaterów podaną przez F. Znanieckiego, można stwierdzić, że dominującą kategorię stanowili wielcy królowie i wojownicy (9) i bohaterowie wojenni (22), łącznie 31 postaci, połowa całej listy. Władcy i kró-lowie to dziewięć postaci: Mieszko I, Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Królowa Jadwiga, Władysław Jagiełło, 14 J. Tazbir, Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1987. 15 Koncepcja układów kultury A. Kłoskowskiej, Społeczne ramy kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972; Eadem, Socjologia kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, War-szawa 1981; B. Sułkowski, „Społeczne ramy kultury” czterdzieści lat później. Pięć modeli komunikacji kulturalnej, „Kultura i Społeczeństwo” 2011 nr 2–3. 16 K. Nowacki, Pamięć społeczna. Zbrodnia Katyńska w świadomości studentów Uniwersytetu Łódzkiego, niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem A. Matuchniak-Myst-kowskiej, Łódź 2019. 41 prof. dr hab. Anna Matuchniak-Mystkowska | Ojczyzna i naród. Elementarne pojęcia socjologii Stefan Batory, Jan III Sobieski. Żołnierze i bohaterowie wojenni (22 nazwiska w porządku alfabetycznym) to: Władysław Anders, Józef Beck, Tadeusz Bór-Ko-morowski, Jan Bytnar, Jan Karol Chodkiewicz, Stefan Czarniecki, Jan Henryk Dąbrowski, Tadeusz Kościuszko, Jan Kiliński, Jan Karski, Ryszard Kukliński, Witold Pilecki, Józef Piłsudski, ks. Józef Poniatowski, Kazimierz Pułaski, Danuta Siedzikówna, Władysław Sikorski, Romuald Traugutt, Józef Wybicki, Zawisza Czarny, Lucjan Żeligowski, Stanisław Żółkiewski. Politycy, działacze (11 postaci), to: Józef Beck, Roman Dmowski, Lech Kaczyński, Wojciech Korfanty, Janusz Korwin-Mikke, Gabriel Narutowicz, Ignacy Paderewski, Tadeusz Rejtan, Alek-sander Wielopolski, Lech Wałęsa, Wincenty Witos. Twórcy kultury stanowili nieliczną grupę czterech osób: Krzysztof Kamil Baczyński, Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Ignacy Paderewski. Dziwi „brak” pozostałych wieszczów czy znanych malarzy XIX i XX wieku jak Jan Matejko, Kossakowie, Gierymscy, Józef Chełmoński17. Podobnie uczeni, naukowcy, od-krywcy, wynalazcy stanowili nieliczną grupę pięciu osób: Stefan Banach, Miko-łaj Kopernik, Zbigniew Religa, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł Strzelecki. Święci i ludzie Kościoła wymienieni przez łódzkich studentów to: Maksymilian Kolbe, Karol Wojtyła, Stefan Wyszyński. Za najważniejsze wydarzenia z historii Polski uznano: chrzest Polski, bitwę pod Grunwaldem, Konstytucję 3 maja, odzyskanie niepodległości, II wojnę światową, powstanie warszawskie, stan wojenny18. Interesujący jest nie tylko poziom wiedzy młodych Polaków, ale także stosunek do historii własnego kra-ju – 80% badanych uznało znajomość historii własnego kraju za ważną, a dla 6% jest to bez znaczenia. Różne badania socjologiczne wykazują brak wiedzy historycznej rodaków: co dziesiąty Polak nie wiedział, kim był Hitler i Stalin, co piąty – kim był Wła-dysław Sikorski, co drugi – kim był WłaWła-dysław Anders, Grot-Rowecki, a także Benito Mussolini, Heinrich Himmler, Hermann Goering19. Antonina Kłoskowska w znakomitej książce Kultury narodowe u korzeni scharakteryzowała kulturę narodową, wskazując na jej różnorodne elemen-ty składowe, wywodzące się z kultury bytu (architektura, kuchnia), kultury 17 A. Matuchniak-Krasuska, Gust i kompetencja. Społeczne zróżnicowanie recepcji malarstwa, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1988. 18 K. Nowacki, op. cit. 19 A. Rokuszewska-Pawełek, Druga wojna światowa – pamięć i tożsamość, „Kultura i Społeczeństwo” 2001, nr 3–4, s. 168. Część I | Granice wolności w pamięci zbiorowej 42 socjalnej (obyczaje, zwyczaje), kultury symbolicznej (język, religia, sztuka, lite-ratura), a także relacje z innymi kulturami narodowymi20. Pozytywne postawy afiliacji i akulturacji prowadzą do uniwersalizacji, tj. przyswojenia obcej kultury i włączenia jej w sferę zainteresowań i praktyk kulturalnych. Negatywne posta-wy oraz ignorancja kreują sferę odrzucenia. Analiza podręczników szkolnych do literatury, historii, geografii, wiedzy o kulturze i sztuce, przy wykorzysta-niu wskaźnika nazwisk postaci i autorów obcych, wskazuje precyzyjnie sferę uniwersalizacji, mniej lub bardziej rozległą. Problematyce tej poświę „Powiada się, że socjologia to nowa nauka na bardzo stary temat. Albo, że socjologia ma krótką historię, ale długą przeszłość” [ 1 ]. Powyższe zdania przytoczone wprost z książki Piotra Sztompki „Socjologia analiza społeczeństwa”, bardzo trafnie określają istotę tej złożonej dziedziny nauki. W tym artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie, czym jest kultura w socjologii. Krótkie wprowadzenieKultura masowa, jej cechy i znaczenieWiedza i kultura w socjologiiKultura w socjologiiWpływ kultury na życie społeczneKultura w socjologii, oraz kultura masowa Krótkie wprowadzenie Chociaż systematyczna dyskusja na temat zjawisk społecznych miała miejsce już w starożytnej Grecji, to socjologia jako osobna dziedzina wiedzy naukowej powstaje dopiero w I połowie XIX wieku. Sama nazwa „socjologia”, pochodzi od łacińskiego słowa „societas” i greckiego „logos”, została wprowadzona w 1838 roku przez francuskiego filozofa Auguste Comte’a. Wcześniej używana przez niego nazwa „fizyka społeczna’ okazała się zajęta przez belgijskiego fizyka i statystyka Adolphe’a Queteleta. Już w połowie XIX wieku pojawiały się pierwsze książki, w których autorzy używali pojęcia „socjologia”, jednak dopiero pod koniec wieku, socjologia została uznana jako dyscyplina akademicka na uniwersytetach. Pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, natomiast w Europie pierwsza katedra socjologii ustanowiona została we Francji w 1895 roku, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Polsce twórcą pierwszego uniwersyteckiego ośrodka socjologicznego był Florian Znaniecki, założyciel katedry na Uniwersytecie w Poznaniu w 1920 roku. Kultura masowa, jej cechy i znaczenie Przedmiotem socjologii jest nauka o społeczeństwie, Pojęcia „nauka” nie trzeba chyba wyjaśniać, natomiast warto sprecyzować jakie znaczenie ma zwrot „społeczeństwo”. Tutaj ponownie posłużę się definicją przedstawioną w książce Piotra Sztompki. Autor uważa, że społeczeństwo to nie tylko intuicyjnie kojarzona zbiorowość ludzka w ramach pewnego państwa. Dla dzisiejszej socjologii społeczeństwo to swoisty rodzaj rzeczywistości, która przejawia się w zbiorowości na rozmaite sposoby, a społeczeństwo państwowe czy narodowe to tylko jedna z odmian społeczeństwa. Tym mianem możemy określić także zbiorowości ludzkie mniejsze od państwa, takie jak rodzina, krewni, wspólnota towarzyska czy lokalna. Bez problemu znajdziemy również zbiorowości ludzkie znacznie przekraczające swoim zakresem państwa czy narodowości. W czasach globalizacji i społeczeństwa informacyjnego bardzo powszechne są korporacje o zasięgu kontynentalnym czy globalnym. Przedmiotem zainteresowania socjologii są także kościoły, federacje, wspólnoty regionalne czy kontynentalne, co sprawia, że socjologia to nauka o społeczeństwie w bardzo szerokim tego słowa znaczeniu. Wiedza i kultura w socjologii Wiedza o życiu społecznym może być potoczna lub naukowa. Z tego wynika podstawowy podział socjologii na potoczną i naukową. Taką klasyfikację socjologii przedstawia Adam Kubów w książce „Socjologia. Zarys problematyki i podstawowe pojęcia”[ 2 ]. Zgodnie ze słowami autora, socjologia naukowa opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym oraz sprawdzaniu hipotez i twierdzeń . Natomiast socjologia potoczna oparta jest na zdrowym rozsądku, na uogólnieniu codziennych doświadczeń , często w sposób emocjonalny. Socjologia potoczna obarczona jest wieloma błędami, chociaż często też stanowi bogate źródło hipotez badawczych, które w trakcie badań są weryfikowane przez socjologów. Szeroki zakres zainteresowania socjologii spowodował powstanie wielu socjologii szczegółowych. Najważniejsze z nich to działy badające instytucje społeczne takie jak rodzina, działy badające różne typy zbiorowości i grup ludzkich, czy wreszcie działy badające procesy społeczne. Wyniki badań socjologicznych wykorzystywane są między innymi do rozwiązywania problemów praktycznych, na przykład w pracy socjalnej, wychowaniu, resocjalizacji, polityce, zarządzaniu, przemyśle czy planowaniu. Również w codziennych relacjach międzyludzkich, socjologia jest bardzo często używana, choć często zupełnie nieświadomie. Może ona być bardzo pomocna w naszym „samopoznaniu”, lub w wywieraniu wpływu na innych ludzi czyli manipulacji. Podanie jednej uniwersalnej definicji nazwy kultura nie będzie łatwe. Zarówno w języku potocznym jak też w wielu dziedzinach nauki, występuje ona w kilku różnych znaczeniach. Znany polski socjolog, Jan Szczepański w publikacji „Elementarne pojęcia socjologii”, przedstawia definicje kultury, która obejmuje swoim zakresem większość znaczeń szeroko pojętej kultury. „Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom”[3]. Z powyższej definicji wynika, że kultura składa się z dwóch głównych komponentów: kultury materialnej i kultury niematerialne. Kultura materialna to wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa. Mogą to być odkrycia archeologiczne, takie jak biżuteria czy gliniane naczynia, zachowane wytwory przeszłych pokoleń, takie jak zamki czy inne budowle, oraz wytwory współczesne, takie jak samochody, telefony czy meble. Na kulturę niematerialną składają się wytwory będące wynikiem dążenia do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, ale również dzieła sztuki, obyczaje oraz przedmioty, w których zostały one utrwalone. Jednak nie wszystkie wytwory działalności człowieka można uznać za kulturę. Przedmioty, które zostają zniszczone w wyniku użytkowania, lub nie zostaną przyjęte przez szersze grupy społeczeństwa, nie mogą tworzyć naszego dziedzictwa kulturowego. Obok wymienionych już wcześniej składników, do kultury niematerialnej zaliczymy również wiedzę i przekonania. Wiedza, to zbiór pojęć opartych na wnioskach pochodzących z doświadczenia empirycznego. Przekonania, to poglądy niepoparte odpowiednią wiedzą empiryczną w stopniu umożliwiającym uznanie ich za niewątpliwie prawdziwe. Kultury wszystkich społeczeństw zawierają poglądy, które są częścią kulturowego dziedzictwa. Kolejny istotny składnik kultury niematerialnej, to wartości. Jest to pojęcie mówiące o tym, co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane Wartości nie zawsze są akceptowane przez całe społeczeństwo i niekiedy zmieniają się wraz z upływem czasu. Ostatnim interesującym nas składnikiem kultury niematerialnej są normy. Zachowanie każdego z nas poddane jest pewnym normom, przepisom, regulacjom społecznym, nakazującym odpowiednie zachowanie w szczególnych sytuacjach. Normy kształtują także zachowania ludzi wobec siebie. Naruszenie tabu i innych obyczajów, często pociąga za sobą surowe sankcje. Wpływ kultury na życie społeczne O tym jak ogromny wpływ ma kultura na życie społeczne, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Aby zobrazować skale tego wpływu, posłużę się słowami słynnego socjologa kultury Ralph’a Lintona. „Gdyby każda grupa ludzka musiała piąć się wzwyż własnym trudem, bez żadnego oparcia, postęp byłby tak powolny, iż wątpić można, czy do tej pory jakiekolwiek społeczeństwo wyszłoby poza poziom epoki kamiennej”. Ten amerykański naukowiec, żyjący w latach 1893-1953, był twórcą pojęcia „dyfuzji kultur”, która jest procesem przekazywania wytworów kultury innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Przebieg procesu dyfuzji jest uzależniony od wielu czynników, takich jak cechy przekaziciela czy odbiorcy, oraz cechy samego przekazywanego wytworu. Wspomniany już wcześniej Jan Szczepański, w książce „Elementarne pojęcia socjologii”, dokonuje podziału wpływu kultury na życie społeczne, na cztery podstawowe grupy nazywane mechanizmami wpływu. Mechanizm socjalizacji- rozumiany jako proces wpływu środowiska na jednostkę, wprowadzający ją do udziału w życiu społecznym. Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny, rówieśników, znajomych, a także prasy teatru czy książek. Przekazywane są jednak cechy zarówno pozytywne jak też negatywne. Natomiast wychowanie rozumiane jako celowe oddziaływanie wychowawcy na wychowanka zmierza zwykle do przekazania tylko elementów pozytywnych kultury. Do najważniejszych dobrodziejstw socjalizacji możemy zaliczyć uczenie dyscypliny, panowania nad popędami odruchami czy emocjami. Socjalizacja uczy również umiejętności grania ról społecznych czy pomaga w nabywaniu kwalifikacji mechanizmem oddziaływania kultury na życie społeczne, jest ustanawianie systemów wartości i kryteriów określających wartości. Aby sprecyzować znaczenie pojęcia „wartości”, posłużę się definicją zaproponowaną przez Jana Szczepańskiego. „Wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”. Wartości będące elementem kultury mogą zmieniać się z upływem czasu. Istnieją jednak wartości uniwersalne i niezmienne, do których przede wszystkim zaliczymy życie mechanizmem wpływu kultury na życie społeczne, jest ustalanie wzorów zachowania czy reagowania w określonych sytuacjach. Dotyczą one przede wszystkim sytuacji ważnych dla życia grupy jako całości. Tutaj jako dobry przykład możemy podać sposoby obchodzenia świąt, narodzin dziecka, lub śmierci członka mechanizmem wpływu kultury na życie człowieka, jest ustalanie pewnego modelu. Model to symbolicznie przedstawiany obraz pewnego pożądanego stanu rzeczy – ideału, do którego dążymy. Współczesny ideał człowieka to osoba wykształcona, pracowita czy pozbawiona uprzedzeń rasowych i religijnych. Ideał człowieka jest pojęciem abstrakcyjnym i w przeciwieństwie do wzoru nie występuje w rzeczywistości. Stanowi jednak cenny punkt odniesienia dla naszego rozwoju. Kultura w socjologii, oraz kultura masowa Aby właściwie wyjaśnić pojęcie kultury masowej, trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, czy do kultury masowej zaliczymy dzieła artystyczne takie jak malarstwo, rzeźba oraz literatura czy tylko rezultaty działań nowych technik ( film, radio, telewizja. W socjologii polskiej dominuje pogląd prezentowany przez Antoninę Kłoskowską, która do kultury masowej zalicza zjawiska intelektualnej, estetycznej i ludowo-rekreacyjnej działalności człowieka związanej w szczególności z oddziaływaniem tzw. środków masowego komunikowania. Dzięki masowym środkom komunikowania realizują się dwa podstawowe kryteria charakteryzujące kulturę masową: kryterium ilości oraz standaryzacji [4]. Kultura masowa nazywana jest również kulturą czasu wolnego. Jest to także jedna z głównych cech, jakie charakteryzują kulturę masową. Inną istotną cechą, jest fakt odwoływania się jej do uniwersalnych zainteresowań odbiorcy, dzięki czemu wzbudza zainteresowanie znacznej rzeszy adresatów. Twórcy kultury masowej starają się, aby była ona jak najmniej kontrowersyjna, nie poruszała drażliwych tematów, które mogłyby zniechęcać poszczególne grupy społeczne. Kolejną istotną cecha charakterystyczną kultury masowej jest „homogenizacja”, czyli wymieszanie treści. Odbiorcami kultury masowej są głównie ludzie młodzi, co sprawia, że wartościami najczęściej w niej rozpowszechnianymi są młodość czy sukces. Kultura masowa ma za zadanie zagospodarowanie wolnego czasu, ale również zredukowanie stresu wynikającego ze specyficznego w naszych czasach stylu życia. Niektórzy teoretycy kultury i estetycy, dopatrują się jej już w antycznym postulacie „chleba i igrzysk”, gdzie władcy zaspokajali prymitywne potrzeby mas. Nie bez znaczenia dla rozwoju i kształtu kultury masowej, miał panujący przez długie lata w naszym kraju system totalitarny, w którym wszystkim ludziom został narzucany, jednakowy sposób myślenia i gustów. Bibliografia Piotr Sztompka „Socjologia analiza społeczeństwa”.Adam Kubów „Socjologia. Zarys problematyki i podstawowe pojęcia”Jan Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii”.Antonina Kłoskowska „Kultura masowa. Krytyka i obrona”.

jan szczepański elementarne pojęcia socjologii książka